Od wywiadu do spektaklu. Praca metodą verbatim na przykładzie działalności węgierskiej grupy teatralnej PanoDráma

Teatr dokumentalny, którego początki sięgają dwudziestolecia międzywojennego, znajduje współcześnie wielu kontynuatorów, którzy przy użyciu autentycznych materiałów dokonują analizy i komentują nurtujące społeczeństwo tematy i problemy. Jego istotą jest „dialektyczne napięcie, jakie rodzi się między fragmentarycznymi cytatami zaczerpniętymi wprost z rzeczywistości politycznej”[1]. Spektakle dokumentalne stanowią przeniesienie na scenę tego, co dzieje się poza nią, są więc lustrem, które twórcy stawiają przed widzem. Taki model komunikacji teatralnej wymusza na reżyserach i dramaturgach sięgnięcie po nowe formy pracy i warsztatu. Jednej z nich dostarcza rozpowszechniona w krajach anglosaskich technika verbatim play.

Warsztat pracy dokumentalistów teatralnych przypomina zatem techniki stosowane przez dziennikarzy śledczych, a jego owocem „jest dramaturgiczny szkic, który staje się librettem teatralnego spektaklu”[2]. O zaletach tej formy pracy nad tekstem scenicznym niech świadczy zdanie Lajosa Parti Nagya: „To fantastyczne, jak ten gatunek zdejmuje z bark pisarza ciężar natychmiastowego reagowania na wszystkie polityczne i społeczne wydarzenia”[3]. Węgierski poeta, w którego twórczości znajdujemy liczne odwołania i aluzje do aktualnych spraw węgierskiej rzeczywistości[4], zdaje się przyznawać sztukom teatralnym większą moc oddziaływania na opinię publiczną, niż posiada poezja, wskazując na dynamikę pracy i aktywną postawę dramaturgów i reżyserów.

(…)

Żmudna praca dramaturgów i aktorów współpracujących z PanoDrámą zaowocowała dotychczas trzema spektaklami dokumentalnymi, w tym dwoma stanowiącymi ważny, artystyczny głos w problematyce relacji węgiersko-romskich. Efekt działań, ale także sam warsztat dramaturgiczny stanowią odważny przykład teatru społecznie zaangażowanego, który reaguje na otaczającą rzeczywistość społeczno-polityczną. Ponadto zastosowanie metody verbatim play umożliwiło twórcom kulturalną aktywizację zmarginalizowanych grup społecznych oraz sprowokowanie dialogu między twórcami i odbiorcami na szeroko pojętej płaszczyźnie społecznej. Uzupełnieniem spektakli były liczne spotkania i dyskusje z widzami, nierzadko rzucające nowe światło na przedstawione na scenie zagadnienia. Sztuki wystawiono też zagranicą. Słowo w słowo wystawiono na strasburskim Premières Festival (2012), praskim Festiwal Akzent (2012) i lyońskim Sens Interdits (2013). W służbie sprawiedliwości pokazano w Pradze (Karaoke Europe, 2014), gdzie do współpracy zaproszono również czeską publiczność.

Cały artykuł dostępny jest w wersji papierowej „Fragile” nr 1 (27) 2015.