Uwaga! Morświn | Arszyn Amplificador 5

Amplificador w języku portugalskim znaczy wzmacniacz. Projekt Amplificador 5 poświęcony jest bałtyckim morświnom. Podczas pracy nad projektami z tego cyklu zazwyczaj „wzmacniam” i przedstawiam odnalezione, wybrane fenomeny i zjawiska akustyczne, staram się zwrócić swoją i innych uwagę na dźwiękową sferę naszej rzeczywistości. Projekty z cyklu Amplificador dotyczyły bardzo różnych sfer życia, ale łączy je zawsze perspektywa akustyczna, dźwiękowe postrzeganie otaczającego świata. Nagrywałem emigrantów i ich akustyczne otoczenie w Londynie (Arszyn Emigrant, Sqrt 2008). Stworzyłem też nielinearną kompozycję z nurtu soundscape będącą imaginacją przeszłości i przyszłości centrum handlowego w Gdańsku. Można było jej słuchać na słuchawkach bezprzewodowych spacerując po miejscu, którego dotyczyła, co znacząco zmieniło percepcję tej przestrzeni. Pewną inspiracją są dla mnie książki Brandona Labelle, w których analizuje on głównie miejskie akustyczne terytoria – głównie po kątem estetycznym, ale też socjopolitycznym. Moja praca z tymi terytoriami polega na nagrywaniu elementów ich audiosfery, a następnie komponowaniu z tego materiału utworów bądź tworzeniu instalacji dźwiękowych. Projekty te wpisują się również w nurt zwany soundscape czy szeroko pojętej akustycznej ekologii. Tym razem zainteresował mnie pewien konkretny fenomen związany z morświnem – ssakiem żyjącym w Bałtyku.

 

Kadr z filmu dokumentującego akcję Amplificador 5

Projekt Amplificador 5 narodził się podczas warsztatów dla artystów, jakie w roku 2008 Stacja Morska w Helu zorganizowała wraz z Nadbałtyckim Centrum Kultury. Wtedy właśnie dowiedziałem się o projekcie „Czynnej ochrony morświnów przed przyłowem”, realizowanym przez tę placówkę na obszarze Zatoki Puckiej. Miałem też okazję od kuchni poznać niesamowite miejsce, jakim jest sama stacja oraz niecodzienne akustyczne metody pracy stosowane podczas realizacji tego arcyważnego, z punktu widzenia ochrony ginącego morświna, projektu. To terytorium akustyczne, które bez naukowców ze Stacji Morskiej, projektu ochrony i technologii dla przeciętnego człowieka byłoby zupełnie niedostępne.

Projekt dźwiękowy Amplificador 5, jaki zrealizowałem we współpracy ze Stacją Morską oraz Nadbałtyckim Centrum Kultury, dotyczył właśnie bardzo ważnej w życiu tego ssaka akustycznej sfery bytowania, jaką jest echolokacja. Poniższy tekst stanowi wprowadzenie w tematykę życia i ochrony bałtyckich morświnów oraz opisuje działania artystyczne zainspirowane ich życiem. Realizacja projektu rozpoczęła się w ramach 6 Festiwalu Kultur Świata „Okno na Świat” w dniu 18 czerwca 2010 roku w Gdańsku.

Ochrona morświnów

Obecnie realizowany na obszarze Zatoce Puckiej projekt zakłada zmniejszenie liczby poławianych przypadkowo morświnów, które zaplątane w niebezpieczne dla nich sieci giną, nie mogąc zaczerpnąć powietrza. Największe zagrożenie stanowią tzw. stawne sieci skrzelowe. Istnieją już jednak technologie umożliwiające pogodzenie metod pracy rybaków z próbą ograniczenia przyłowu morświna w sieciach.

Dane na temat przemieszczania się morświnów w obrębie wejścia do Zatoki Puckiej zbierane są za pośrednictwem 48 POD’ów, umieszczonych w 2 liniach między Gdynią a Helem. Urządzenia te rejestrują jedynie dźwięki emitowane przez morświny podczas echolokacji – czyli 100-150 kHz. Jedną z bardzo efektywnych metod ochrony tych ssaków przed niebezpiecznym sprzętem rybackim jest akustyczne ostrzeganie przed wystawionymi sieciami. Tę właśnie metodę postanowiono zastosować w ramach pilotażowego projektu ochrony morświnów na wodach Zatoki Puckiej. Plan projektu zakłada zainstalowanie pomiędzy Helem a Gdynią linii ok. 80 niewielkich urządzeń akustycznych zwanych pingerami, które, emitując ostrzegawczy sygnał, będą powstrzymywać morświny przed wpłynięciem do zatoki, gdy na jej wodach będą wystawiane groźne dla nich sieci skrzelowe.

Pingery, rutynowo podwieszane bezpośrednio na rybackich sieciach, w wielu krajach stanowią jedno z najskuteczniejszych narzędzi czynnej ochrony małych waleni przed śmiertelnym ich przyłowem. Emitowane dźwięki są niesłyszalne dla ryb. Rybacy, którzy stosują pingery, budują w oczach społeczeństwa pozytywny wizerunek swojej profesji. Z powodzeniem wykonując swoje zadania, przyczyniają się do ocalenia wielu morświnów.

Projekt realizowany na Zatoce Puckiej zakłada umieszczenie pingerów przy dnie, poprzez ich zakotwiczenie, niezależnie od sieci, aby zamiast dźwiękowego labiryntu stworzyć rodzaj akustycznej linii odstraszającej umieszczonej przed łowiskiem. Realizacja tego projektu zagwarantuje znaczne zmniejszenie, a może nawet całkowitą redukcję śmiertelności morświnów w akwenie Zatoki Puckiej. W latach 2009-2010 prowadzone są badania nad działaniem bariery akustycznej. Pomiędzy dwiema liniami POD’ów wystawiana będzie okresowo linia złożona z ok. 80 pingerów odstraszających morświny w czasie wzmożonych połowów sieciami skrzelowymi.

W najbliższym czasie rusza także największy projekt monitorowania morświnów w Morzu Bałtyckim SAMBAH (Static Acoustic Monitoring of the Baltic Sea Harbour Porpoise). Nadrzędnym celem działań podjętych w ramach projektu jest oszacowanie zagęszczenia oraz rozmieszczenia morświnów w Morzu Bałtyckim. Naukowcy planują zidentyfikować siedliska szczególnie przez nie preferowane oraz miejsca, gdzie działalność człowieka ma na te walenie duży wpływ. Głównymi narzędziami stosowanymi do realizacji projektu będą również POD-y. Ponad 300 takich urządzeń zostanie rozmieszczonych w płytkich strefach Bałtyku.

Cały artykuł dostępny w wersji papierowej „Fragile” 3 (9) 2010.

Więcej o ochronie morświnów w artykule Moniki Selin „Morświn, biosonar, echolokacja”.

Dodaj odpowiedź