Wystawa „Bunt – Ekspresjonizm – Transgraniczna awangarda. Prace z berlińskiej kolekcji St. Karola Kubickiego”
Wystawa „Bunt – Ekspresjonizm – Transgraniczna awangarda. Prace z berlińskiej kolekcji St. Karola Kubickiego” składa się z prac, jakie przekazał profesor Stanisław Karol Kubicki, syn artystów Margarete oraz Stanisława Kubickich, do polskich zbiorów, w tym także do Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy. Ekspozycja jest częścią większego projektu, który swoje edycje ma również w Muzeum Narodowym w Poznaniu, Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego w Dreźnie oraz w Dolnośląskim Centrum Fotografii „Domek Romański” we Wrocławiu. Całością przedsięwzięcia kierują dr Lidia Głuchowska oraz Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu. Projekt ten włączono do Programu Towarzyszącego Międzynarodowego Triennale Grafiki – Kraków 2015 oraz objęto patronatem tegoż Stowarzyszenia.
Prezentowana w bydgoskim Muzeum wystawa obejmie przede wszystkim około dziewięćdziesięciu ekspresjonistycznych prac graficznych i rysunkowych poznańskiej artystyczno-literackiej grupy Bunt, działającej w latach 1918-1920 w Poznaniu. Założyli ją artyści skupieni wokół powstałego rok wcześniej czasopisma „Zdrój”, wśród których byli między innymi: Margarete i Stanisław Kubiccy, Jerzy Hulewicz, Jan Panieński, Władysław Skotarek, Stefan Szmaj, Artur Swinarski, Jan Wroniecki oraz rzeźbiarz August Zamoyski. Istniejący zaledwie dwa lata Bunt wyróżniał się na tle innych działających w tym czasie grup artystycznych w Polsce niezwykle nowoczesną twórczością, wykraczającą poza prowincjalizm, czerpiącą z nurtów międzynarodowych. Liczne podróże do Berlina zainicjowały współpracę artystów z ekspresjonistycznymi pismami „Die Aktion” oraz „Der Sturm”. To właśnie niemieckie ruchy awangardowe stały się inspiracją dla poznańskiej grupy.
Artyści manifestowali przede wszystkim absolutną wolność i niezależność twórcy. W sztuce za główny cel stawiali sobie budzenie emocji, głęboko skrywanych uczuć oraz doznań. Dlatego też niejednokrotnie sięgano do sztuki prymitywnej jako pierwotnego źródła ludzkiej ekspresji. Pod tym pojęciem rozumiano nie tylko twórczość ludową, ale także średniowieczną czy plemienną (na przykład afrykańską). Rozwiązania formalne czerpano zatem zarówno z podhalańskich malowideł wykonywanych na szkle, jak i ze średniowiecznego drzeworytu, a mistyka wieków średnich stała się źródłem inspiracji oraz symboliki. Motywy religijne wykorzystywane przez artystów Buntu posłużyły jako narzędzia do przenoszenia uniwersalnych, ponadczasowych treści moralnych i społecznych. Wiązały się ponadto z mesjanistyczną wizją niepodległościową, konsekwentnie kontynuowaną od czasów romantyzmu. Pod względem formalnym artyści zrywali jednak z tradycją realizmu. Na widza oddziaływać miały bardzo uproszczone, geometryczne, abstrakcyjne formy, niosące dużą ekspresję. Kompozycja w założeniu miała być syntetyczna, a kolorystyka kontrastowa, uzyskana zazwyczaj poprzez zestawienie czerni i bieli. Takie efekty artyści osiągali głównie dzięki technikom graficznym (linoryt, drzeworyt), jak i rysunkowym, ale posługiwali się również malarstwem oraz rzeźbą (August Zamoyski).
Wśród prac darowanych przez Profesora Kubickiego bydgoskiemu Muzeum znalazł się jeden ze słynnych autoportretów Stefana Szmaja. Artysta i zarazem lekarz mieszkał w latach 1929-1936 w Bydgoszczy, gdzie prowadził swój gabinet okulistyczny, a także aktywnie uczestniczył w życiu kulturalnym. Był inicjatorem wielu artystycznych przedsięwzięć, jak również bohaterem wielu skandali, powodujących ferment w bydgoskim środowisku. Wystawa organizowana w Muzeum Okręgowym w Bydgoszczy będzie więc niezwykłą okazją do bliższego zapoznania się z postacią Stefana Szmaja oraz jego kolegów – artystów, z którymi wspólnie zbudował legendę polskiej awangardy: grupę Bunt.
Część historyczną wystawy dopełnią dzieła współczesnych artystów zainspirowane twórczością oraz ideologią grupy Bunt przełożoną na dzisiejsze realia. W obręb ekspozycji zostaną włączone dwa projekty artystyczne: Refleks (2014) oraz jego tegoroczna kontynuacja – Ulotka. Oba, będące dziełem wrocławskich i poznańskich artystów, przedstawiają zespoły grafik prezentowanych w nietypowej formie – książki (Refleks) oraz stelażu z przesuwanymi niczym plakaty pracami (Ulotka). Twórcy wykorzystali potencjał sztuki graficznej do śmiałego komentowania współczesnej rzeczywistości, obnażania konwenansów oraz intensyfikowania problemów społecznych. W warstwie treściowej nawiązują więc do rewolucyjnej działalności grupy Bunt, ale także odnoszą się do czasów, kiedy grafika, dzięki swojej powielalności, jak również ulotności, stanowiła medium propagandowe o dużej sile przekazu. Chwilowość druku ulotnego przywodzi natomiast na myśl funkcjonowanie współczesnych środków masowej informacji, a co więcej mechanizmów działania współczesnego świata. Artyści więc – biorąc sobie za wzór twórczość grupy Bunt – przedstawiają projekty silnie zaangażowane społecznie i politycznie. W przestrzeń ekspozycji zostanie włączony również projekt Ich 7 mający swoją premierę właśnie podczas bydgoskiej edycji wystawy. W skład grupy wchodzą graficy: Andrzej Bobrowski, Agata Gertchen, Maciej Kurak, Jacek Szewczyk, Piotr Szurek, Przemysław Tyszkiewicz oraz rzeźbiarka Małgorzata Kopczyńska. Jej obecność w symboliczny sposób stanowi odpowiednik jedynego rzeźbiarza działającego w Buncie – Augusta Zamoyskiego. Ich prace – w przeciwieństwie do projektów Refleks i Ulotka – posiadają duże formaty, odnoszą się do twórczości poznańskich ekspresjonistów w dwudziestoleciu międzywojennym zarówno pod względem technologicznym, jak i treściowym. Wystawa będzie więc nie tylko szeroką prezentacją twórczości artystów należących do Buntu honorującą darowiznę prof. St. Karola Kubickiego czy edukacyjnym pokazem przybliżającym historię grupy, lecz także poprzez współczesne projekty stanie się nową jej interpretacją oraz komentarzem problemów dzisiejszego społeczeństwa.
Dyskurs nad działalnością grupy polskich ekspresjonistów pogłębi konferencja naukowa „Bunt a tradycje grafiki w Polsce i Niemczech”, która odbędzie się w Muzeum w dniu 26 czerwca 2015 roku. Wezmą w niej udział zarówno teoretycy – od lat zajmujący się działalnością grupy Bunt oraz sztuką w dwudziestoleciu międzywojennym, jak i praktycy – artyści, dla których awangarda pierwszych dekad XX wieku stanowi inspirację przy realizowaniu projektów artystycznych. Działalność graficzna grupy zostanie dzięki temu rozpatrzona wieloaspektowo zarówno pod względem technicznym, formalnym, jak i ideowym, związanym ze społecznym zaangażowaniem twórczości należących do niej artystów. Planowana na kanwie konferencji publikacja stanie się możliwością do przedstawienia twórczości Buntu w szerszym kontekście kulturowym, na tle międzynarodowym, oraz stanowić będzie (re)interpretację wszechstronnych dokonań ugrupowania.
Honorata Gołuńska
koordynatorka wystawy
Wernisaż wystawy odbędzie się 25 czerwca, o godz. 18:00. Wstęp wolny.
Wystawa będzie czynna do 23 sierpnia 2015 roku.
Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej Muzeum im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy.