Filmowy listopad w Krakowie: Etiuda&Anima

0
983

Międzynarodowy Festiwal Filmowy Etiuda&Anima to jedno z najważniejszych wydarzeń na mapie kulturalnej Krakowa. W tym roku w dniach 23–28 listopada odbyła się 22. edycja festiwalu, prezentującego twórczość studentów szkół filmowych i artystycznych z całego świata oraz animację artystyczną, zarówno studencką, jak i profesjonalną. Sercem festiwalu są dwa konkursy: ETIUDA, obejmujący etiudy fabularne i dokumentalne, oraz ANIMA, będący rywalizacją twórców animacji. Emocjonującym projekcjom konkursowym towarzyszyły liczne wydarzenia filmowe, muzyczne i branżowe. Sześć festiwalowych dni było w tym roku naprawdę intensywnych. 22. edycja Etiudy&Animy emanowała z jednej strony młodzieńczą energią, poczuciem humoru i luzem, z drugiej – wyrafinowaniem, zadumą i refleksyjnością.

 

W miejscu: Małopolski Ogród Sztuk, fot. Basia Budniak

 

William Kentridge – geniusz w Krakowie

Etiudę&Animę rozpoczęło wydarzenie artystyczne o dużej randze międzynarodowej. Do Krakowa przyleciał William Kentridge, wszechstronny artysta z Republiki Południowej Afryki, który tworzy na pograniczu sztuk: rysunku, filmu, rzeźby, teatru, opery, instalacji; jest także teoretykiem sztuki. Podczas Gali Otwarcia festiwalu Kentridge odebrał z rąk japońskiej animatorki, Sayoko Kinoshity, prestiżową nagrodę ASIFA Prize (ASIFA to Międzynarodowe Stowarzyszenie Twórców Filmu Animowanego). Doniosłość wydarzenia wzmocnił fakt, że nagrodę tę po raz pierwszy wręczano właśnie na terenie Polski.

Ceremonii towarzyszył pokaz krótkometrażowych filmów animowanych Kentridge’a, między innymi Johannesburg, 2-gie najwspanialsze miasto po Paryżu (1989), Felix na wygnaniu (1994), Podróż na Księżyc (2003), Książka z drugiej ręki (2013). Jego dzieła są palimpsestami. W przeciwieństwie do tradycyjnej techniki animacji, w której każdy ruch jest narysowany na oddzielnej kartce papieru, artysta, używając węgla, tworzył kolejne rysunki na tym samym arkuszu, dzięki czemu w filmie zachowane zostają ślady poprzednich rysunków. Kentridge nazywa swoje animacje „rysunkami do projekcji” i pokazuje je nie na ekranie kinowym, także w przestrzeni galerii jako instalacje.

W swojej twórczości Kentridge porusza tematy związane z segregacją rasową w RPA i polityką apartheidu, która rodzi nienawiść i przemoc. Ta humanistyczna wrażliwość na problemy swojej ojczyzny sprawia, że bywa on zestawiany ze swoim wybitnym rodakiem, Johnem Maxwellem Coetzee, laureatem literackiej Nagrody Nobla w 2003 roku. Styl Kentridge’a jest głęboko zakorzeniony w tradycji europejskiej – szczególnie w niemieckim ekspresjonizmie. Można w nim odnaleźć wpływy malarstwa Georga Grosza i Otto Dixa, fascynują go także pionierzy kina: Georges Méliès i Buster Keaton. Drugim źródłem inspiracji jest sztuka afrykańska, której motywy pojawiają się w jego pracach.

Mroczny Rycerz i Bliźniacy

Do ostatniego momentu ważyły się losy przyjazdu do Krakowa Timothy’ego i Stephena Quayów. Choć Bracia nie pojawili się fizycznie na festiwalu, ich obecność była wyraźnie wyczuwalna. Mogliśmy wniknąć w ich tajemniczy świat za sprawą dokumentu Christophera Nolana pt. Quay, który właśnie na Etiudzie&Animie został po raz pierwszy pokazany w Polsce. Nolan od dawna fascynował się surrealistyczną wyobraźnią Braci, czego efektem jest krótkometrażowy Quay – pierwszy film dokumentalny w jego dorobku. Reżyser zagląda w nim do pracowni Quayów, podgląda ich warsztat, metody pracy, wnika do intymnej przestrzeni, w której powstają ich niezwykłe fantasmagorie, pełne dziwnych przedmiotów, lalek i makiet. Dokumentowi towarzyszył pokaz trzech animacji Braci, wybranych przez samego Nolana: inspirowana prozą Brunona Schulza Ulica Krokodyli (1986), a także Grzebień (1990) i In Absentia (2000). Wszystkie filmy wyświetlono z taśmy 35 mm – to na niej rejestrują obraz legendarni animatorzy.

 

„Quay” (reż.Christopher Nolan)

 

Seks i chuliganeria w animacji

Tegorocznymi gośćmi specjalnymi festiwalu byli także animatorzy Signe Baumane i Kaspar Jancis, którzy wystąpili na żywo w ramach cyklu „Autoportrety twórców animacji”. Jako pierwszy przed krakowską publicznością zaprezentował się Kaspar Jancis. Pochodzący z Estonii twórca należy do najciekawszych przedstawicieli europejskich animatorów młodego pokolenia. Uczył się sztuki animacji w Turku w Finlandii pod opieką  Priita Pärna. W 1999 roku zadebiutował filmem Romance. Jancis jest autorem animacji: Weitzenberg Street (2002), Frank and Wendy (2003–2005), Marathon (2006), The Very Last Cigarette (2007), Crocodile (2009), Villa Antropoff (2012), Piano (2015). Prace estońskiego artysty wyróżnia oszczędny, lecz sugestywny styl, pomysłowe, pełne humoru fabuły, celne obserwacje rzeczywistości i ludzkich zachowań. Bohaterowie Jancisa są ekscentryczni, owładnięci seksualną chucią oraz uzależnieni od używek. Pokaz filmów ubarwiony zwariowanymi opowieściami z życia samego twórcy o nonszalanckim emploi potwierdził, że Estończyk jest „chuliganem animacji”.

Kolejną autoportrecistką była Signe Baumane, pochodząca z Łotwy animatorka, która na stałe mieszka w Nowym Jorku. Podczas spotkania wyświetlono jej debiutancką pracę Wiedźma i krowa (1991), trzy epizody Teat Beat of Sex (2007), Historię miłosną (1998), Narodziny (2009). W swojej twórczości Baumane opowiada o cielesności i seksie z perspektywy kobiety. Jej filmy w bezkompromisowy sposób poruszają tematy tabu, a animacja okazuje się odpowiednim językiem do wyrażenia doświadczeń ciała i zmysłów. Swoją ekstrawertyczną osobowością i specyficznym poczuciem humoru Baumane podbiła serca krakowskiej publiczności i na pewno na długo pozostanie w jej pamięci.

 

„400 toreb” (reż. Fernanda Valadez, Meksyk)

 

Animacja w pełnym metrażu

Etiuda&Anima co roku prezentuje najnowsze animacje pełnometrażowe, należące do produkcji artystycznych i niezależnych. W tym roku zaprezentowano dwa filmy pochodzące z odmiennych kręgów kulturowych: czeską Maleńką ze sklepu rybnego Jana Baleja z 2015 roku oraz japońską Wyspę Giovanniego Mizuho Nishikubo z 2014 roku.

Maleńka ze sklepu rybnego jest parafrazą baśni Mała Syrenka Hansa Christiana Andersena o miłości córki króla mórz do człowieka. Balej przenosi akcję do rybackiego portu, w którym dawny pan mórz wraz ze swymi trzema córkami i starą matką prowadzi sklep rybny. Tytułowa Maleńka, najmłodsza z córek, zakochuje się beznadziejną miłością w cynicznym właścicielu nocnego klubu. Uczucie do człowieka zmusza ją do licznych poświęceń, a w końcu prowadzi do tragicznego finału. Dzieło Baleja jest jednym z pierwszych pełnometrażowych filmów zrealizowanych w Czechach, które łączą lalki z cyfrową animacją. Twórcy udaje się wykreować groteskowy i odrealniony świat, który czyni z Maleńkiej… jedną z najbardziej interesujących plastycznie animacji ostatnich lat.

Wyspa Giovanniego, choć nie powstała w Studiu Ghibli, nawiązuje do jego  największych osiągnięć, między innymi Grobowca świetlików (1988). Film Nishikubo odwołuje się do historii Japonii, a jego fabuła opiera się na prawdziwych wydarzeniach. Akcja Wyspy Giovanniego rozgrywa się tuż po II wojnie światowej i dotyczy sporu Japonii i Rosji o archipelag Kuryli, do którego należy wyspa Szykotan. Bohaterami filmu są dwaj bracia, Junpei i Kanta, zamieszkujący wyspę, których życie zostaje naznaczone doświadczeniem konfliktu dwóch państw. W filmie wielokrotnie pojawiają się także nawiązania do niezwykle popularnej w Japonii baśniowej powieści Kenjiego Miyazawy – Night on the Galactic Railroad.

ETIUDA i ANIMA – dwie połówki serca

W tym roku w konkursie ETIUDA wzięły udział 34 filmy studenckie z 12 krajów, wyselekcjonowane aż z 531 nadesłanych. Werdykt jury był zaskakujący. Po raz pierwszy od 2010 roku polski film nie zdobył żadnej z głównych nagród. Laureatem Złotego Dinozaura została meksykańska etiuda 400 toreb w reżyserii Fernandy Valadez. Punktem wyjścia dla opowieści są tytułowe torby, które pozostały po zaginionych Meksykanach, próbujących nielegalnie przekroczyć granicę ze Stanami Zjednoczonymi. Dojrzała kobieta, Magdalena, przyjeżdża na ten bardzo niebezpieczny teren przygraniczny w poszukiwaniu syna, który od dłuższego czasu nie daje znaków życia. Fizyczna podróż staje się pretekstem do odbycia podróży mentalnej – matka powraca wspomnieniami do chwil dzieciństwa swojego syna, czasów beztroski i szczęścia. Jury ETIUDY, któremu przewodziła Stanislava Přádná, profesor filmoznawstwa z Uniwersytetu Karola w Pradze, uzasadniło swój wybór następująco:Za bezpretensjonalne humanistyczne przesłanie. Film ukazuje problemy społeczne mieszkańców biednego kraju, którzy ryzykując wszystko, wyruszają w poszukiwaniu lepszego życia. Atmosferę opowieści podkreśla sugestywna ścieżka dźwiękowa”. Srebrnego Dinozaura otrzymała Historia przedmiotu w reżyserii Carloty Castells Puig z Wielkiej Brytanii; w subiektywnej narracji opowiada ona o konflikcie dwóch przyjaciół, którym zginął pewien przedmiot. Brązowego Dinozaura wręczono filmowi z Libanu – Pod sutannami Michela Zarazila, który w karykaturalny sposób przyjrzał się rzeczywistości zakonnej. Co roku jury ETIUDY przyznaje również nagrodę Specjalnego Złotego Dinozaura dla szkoły filmowej, która przysłała na festiwal najlepszy zestaw filmów. Tym razem wyróżniono Centro de Capacitación Cinematográfica z Meksyku.

W konkursie ANIMA o statuetkę Złotego Jabberwocky’ego walczyło w tym roku 69 filmów animowanych z 24 krajów (przy imponującej liczbie zgłoszeń, bo aż 936). Werdykt jury pod przewodnictwem Thomasa Renoldnera okazał się szczęśliwszy dla polskich twórców – Niebieski pokój Tomasza Siwińskiego zdobył Srebrnego Jabberwocky’ego, drugą nagrodę konkursu ANIMA. Film przedstawia historię mężczyzny uwięzionego w niebieskim pokoju. Jego jedynym łącznikiem ze światem zewnętrznym jest okno, w którym odbija się rzeczywistość. Grand Prix za najlepszą animację przyznano Królowi Olch szwajcarskiego animatora Georgesa Schwizgebela. Ta animowana wariacja na temat poematu Goethego oraz muzyki Schuberta i Liszta otrzymała Złotego Jabberwocky’ego zaodnalezienie interesującego i artystycznego sposobu na mówienie o dialektyce życia i śmierci” (uzasadnienie jury konkursu ANIMA). Brązowy Jabberwocky trafił do Sashy Svirsky’ego z Rosji za Bokus Mang. Ta opowieść o polowaniu na cudowną i wszechmocną istotę Bokus Mang zachwyciła jury swoją stroną plastyczną. Specjalny Złoty Jabberwocky dla najlepszej animowanej etiudy studenckiej otrzymało Chcę rybę autorstwa Yao Xiang z Wielkiej Brytanii, który przedstawia perypetie 12-letniej dziewczynki.

 

Konkurs ANIMA, Specjalny Złoty Dinozaur dla „Chcę rybę” – Yao Xiang , fot. Basia Budniak

 

Powroty i pożegnania

Organizatorzy festiwalu uważnie śledzą rozwój drogi twórczej laureatów nagród konkursowych i zdobywców wyróżnień. W tym roku Etiuda&Anima cieszyła się sukcesem Kuby Czekaja, który otrzymał nagrodę Queer Lion dla Baby Bump na 72. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji. Baby Bump powstał w ciągu niecałego roku, dzięki programowi festiwalu weneckiego – Biennale College-Cinema. Podczas Case Study na Etiudzie&Animie producentki Baby Bump, Magdalena Kamińska i Agnieszka Szymańska, opowiedziały o tym, jak zrobić film w rok – pod presją czasu i z ograniczonym budżetem.

Debiutancki film Czekaja jest historią inicjacyjną. Jedenastoletni Miki House, który ma kompleks odstających uszu, zaczyna dojrzewać, lecz nie godzi się z metamorfozą swojego ciała, a budząca się seksualność wywołuje w nim wstręt. Film operuje nowoczesną narracją, prowadzoną w dwóch językach jednocześnie: polskim i angielskim, zaś stylistycznie bliski jest formule teledysku i reklamy.

Etiuda&Anima pożegnała Marcina Wronę, reżysera, który był blisko związany z festiwalem. Przypomniano jego etiudę dyplomową Człowiek magnes (2001), silnie inspirowaną dzieciństwem przyszłego filmowca i jego skomplikowanymi relacjami z ojcem – bioenergoterapeutą, która zdobyła Grand Prix Złotego Dinozaura na 9. MFF Etiuda&Anima w 2002 roku. Wyświetlono także najnowszy, będący zarazem ostatnim, film Wrony Demon (2015) – odwołujący się do żydowskich wierzeń i przedwojennego Dybuka Michała Waszyńskiego.

Dodaj odpowiedź