Europa, nagość i polityka

Europo, Europo!

Przygotowana dzięki kooperacji Ludwig Múzeum w Budapeszcie oraz Lentos Kunstmuseum w Linz budapeszteńska wystawa będąca drugą odsłoną tego samego tematu (pierwsza odbyła się w Austrii) wydaje się wpisywać się w nurt wystaw organizowanych w Europie Środkowo-Wschodniej w ostatnich latach, począwszy od Gender Check (MUMOK, Wiedeń, 13.11.2009-14.02.2010; Zachęta 20.03.-13.06.2010), poprzez Ars Homo Erotica (MNW, 11.06-05.09.2010) oraz The Desire for Freedom. Art in Europe since 1945 (Deutsches Historisches Museum, Berlin, 17.10.2012-10.02.2013; Palazzo Reale Milan, 15.03-02.06.2013; następnie KUMU Tallinn oraz MOCAK), kończąc na Näckte Männer (Leopold Museum, Wiedeń, 19.10.2012-04.03.2013; od 23.09 Musée d’Orsay), wystawie podejmującej problem nagiego ciała męskiego w sztukach wizualnych. Podobieństwo wymienionych wystaw nie kończy się bynajmniej na międzynarodowej kooperacji oraz „wędrowaniu” przygotowanej ekspozycji po dwóch lub więcej instytucjach, lecz ujawnia się także w konsekwentnym zainteresowaniu Starym Kontynentem często podążając za wizją Piotra Piotrowskiego koncentrującą się na Europie Środkowo-Wschodniej, lub też na całym byłym bloku krajów postsocjalistycznych. Rówież genderowe kwestie podnoszone przez owe wystawy: seksualność, kobiecość i męskość oraz mniejszości seksualne, zdają się być spoiwem umacniającym tę tendencję.

Bernhard Prinz: Untitled (Injury) (from the BLESSUR series), 1993. Courtesy Bernhard Knaus Fine Art, Frankfurt, Germany

Mężczyzna, słaba płeć?

Nagi mężczyzna prezentuje wizerunek nagiego męskiego ciała w sztuce europejskiej oraz amerykańskiej począwszy od schyłku XIX wieku aż do prac najnowszych. Kuratorki wystawy, wychodząc z podobnego założenia co Paweł Leszkowicz w Ars Homo Erotica, wskazują na wizualną pustkę odnoszącą się do męskiego ciała, podkreślając, iż od czasów klasycznych męski akt służył jedynie prezentowaniu herosów oraz chrześcijańskich męczenników, a który radykalnie zmieniła sztuka współczesna w sposób daleki od wyobrażenia postaci heroicznej. Wystawa ma ukazać transformację jaka nastąpiła w sztuce przez ostatnie stulecie, a także „stanowić wyzwanie dla hegemonicznego modelu męskiej tożsamości”. Przestrzeń wystawiennicza podzielona jest na osiem działów tematycznych: nagi mężczyzna jako model i obraz siebie, obiekt pożądania, bohater i antybohater, metamorfozy, kobiece spojrzenie, starzejące się męskie ciało oraz ból, nowy Adam, a także tabu jakim jest fallus. Kuratorki zwracają uwagę na rolę społeczną mężczyzny w dzisiejszych czasach, ukazując zanikanie tradycjonalnej „heteroheroiczności” nadawanej męskiemu ciału (i mężczyźnie) przez stulecia. O tym problemie wymownie opowiada wideo Zsolta Keserü Target panicz 2009 roku, ukazujące reakcję kilku siedzących w koło kobiet na intymne rozmowy dwóch mężczyzn. Ich bezradność ujawniająca się z dyskusji wprawia słuchaczki w konsternację.

Tibor Gyenis: Hommage á Ana Mendieta (from the series Hommage á Ana Mendieta), 1999. Courtesy of the Artist.

Pornografia

Na budapeszteńskiej wystawie zobaczyć możemy silną reprezentację polskich artystów: prace Katarzyny Kozyry, Zofii Kulik, Zbigniewa Libery oraz Artura Żmijewskiego (co jest zasługą węgierskich kuratorek Hedvig Turai i Kati Simon – w Linz nie uwzględniono prac Kulik oraz Libery). Pomimo iż Nagi mężczyzna spotkał się z dużym zainteresowaniem publiczności, słychać było głosy niezadowolenia – nie będące jednak krytyką ze strony środowiska artystycznego czy krytyków sztuki, lecz negatywnym odzewem części społeczeństwa odnośnie samego tematu wystawy (z podobną sytuacją mieliśmy do czynienia przy okazji wspomnianej Ars Homo Erotica, choć na Węgrzech odbyło się bez incydentów w parlamencie). Skwitowano, iż w sztukach pięknych nie było do tej pory licznej reprezentacji męskiego ciała oraz wystaw ukazujących takowe prace, ponieważ nagie ciało męskie jest po prostu brzydkie (co wywołuje prześmiewczy efekt jak w eksponowanej na wystawie pracy Żmijewskiego KRWP); dlatego też to właśnie kobiece ciało jest, i powinno być, w sztuce eksponowane. Odniesiono się również do międzymuzealnego dialogu w wystawienniczej strukturze Budapesztu, odwołując się do prezentowanej w tym samym czasie w Muzeum Sztuk Pięknych ekspozycji, prezentującej fotografie Helmuta Newtona, określając prace tego ostatniego jako przynoszące doznania estetyczne, Nagiego mężczyznę natomiast jako pornografię.

Richard Avedon: Rudolf Nureyev, 1961 © The Richard Avedon Foundation. Courtesy Stephane Janssen

Co dalej, Ludwig?

Pozytywnym zjawiskiem jest podjęcie tematyki oraz (środkowo-)europejski charakter wystawy. Liczna w ostatnim czasie kooperacja europejskich muzeów jest bowiem dowodem na to, iż jesteśmy zainteresowani tym, co dzieje się na naszym kontynencie, a także w naszej części Europy; że sztuka byłych krajów postkomunistycznych coraz częściej zostaje zintegrowana oraz włączona w kanon, który jeszcze do niedawna był domeną Zachodu. Na przykładzie Nagiego mężczyzny Ludwig Múzeum jawi się jako instytucja nowoczesna, zaangażowana społecznie, wychodząca naprzeciw społeczeństwu, niebojąca się trudnych i kontrowersyjnych tematów. Oby nie pogrążył jej prawicowy rząd Viktora Orbána, który w ostatnich miesiącach stara się całkowicie podporządkować sobie kulturę za pomocą utworzonej przez FIDESZ Węgierskiej Akademii Artystycznej (MMA)…

Oskar Kokoschka: The girl Li and myself (Nr.8 from "The Dreaming Boys"), 1906 - 1908. LENTOS Kunstmuseum Linz

A meztelen férfi (The Naked Man), 23.03 – 30.06.2013, Ludwig Múzeum w Budapeszcie

Artyści biorący udział w wystawie:

Maayan Amir, Dieter Appelt, Christian Ludwig Attersee, Richard Avedon, Matthew Barney, Herbert Bayer, Irene Bayer, Berhidi Mária, Blue Noses Group, Saskia de Boer, Hermann Boll, Louise Bourgeois, Marianne Brandt, A. Calavas, Jimmy Caruso, Jean Cocteau, Edmund Collein, John Coplans, Marlene Dumas, Thomas Eakins, Frank Eugene, Atelier Fayer, Werner David Feist, Ferenczy Károly, Regina José Galindo, Gilbert & George, Felix González-Torres, Wilhelm von Gloeden, Tomislav Gotovac, Ion Grigorescu, Gyenis Tibor, Ilse Haider, Hajas Tibor, Halász Károly, Keith Haring, Erich Heckel, Matthias Herrmann, David Hockney, Anna Jermolaewa, Franz Kapfer, Keserue Zsolt, Jürgen Klauke, Max Koch, Oscar Kokoschka, Anton Kolig, Käthe Kollwitz, Koncz András, Rudolf Koppitz, Korb Erzsébet, Katarzyna Kozyra, Paul Kranzler, Elke Silvia Krystufek, Alfred Kubin, Hermann Werner Kubusch, Zofia Kulik, David LaChapelle, Lakner László, Peter Land, Annie Leibovitz, Zbigniew Libera, Herbert List, Heinz Loew, Urs Lüthi, Major János, Robert Mapplethorpe, Paul McCarthy, McDermott & McGough, Stefan Moses, Jan Mutsu, Eadweard Muybridge, Otto Mühl, Bruce Nauman, Atelier Alois Navràtil, Adi Nes, Michael Neumüller, Oswald Oberhuber, Pablo Picasso, Pierre et Gilles, Guglielmo Plüschow, Bernhard Prinz, Arnulf Rainer, Leni Riefenstahl, Otto Rieth, Charlotte Rohrbach, Willy Römer, Egon Schiele, Joost Schmidt, Karl Schneider, Sascha Schneider, Rudolf Schwarzkogler, Ruti Sela, Fritz Simak, Sylvia Sleigh, Stelarc, Karl Sterrer, Baron Raimund von Stillfried, Szabó Benke Róbert, Szőnyi István, Tihanyi Lajos, Jan Toomik, Spencer Tunick, Uitz Béla, VALIE EXPORT, Vaszary János, Milisav Mio Vesović, Vető János, Bogdan Vladuta, Rudolf Wacker, Marianne von Werefkin, Edward Weston, Zelko Wiener, Artur Żmijewski